1. рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рджेрд╢ рдХे NH рдкрд░ рдоौрдЬूрдж рдХ्рд░ॉрд╕िंрдЧ рдХो рдУрд╡рд░ рд╡ рднूрдоिрдЧрдд рдкुрд▓ рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХा рдХिрдпा рдлैрд╕рд▓ा
рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рджेрд╢ рдХे рд╕рднी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░ाрдЬрдоाрд░्рдЧों рдкрд░ рдоौрдЬूрдж рдХ्рд░ॉрд╕िंрдЧ рдХो рдУрд╡рд░ рд╡ рднूрдоिрдЧрдд рдкुрд▓ों рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рдкрд░ рдХाрдо рд░рд╣ी рд╣ै। рд╕рдб़рдХ рдкрд░िрд╡рд╣рди рдФрд░ рд░ाрдЬрдоाрд░्рдЧ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░ाрдЬрдоाрд░्рдЧों рдкрд░ рд╕рднी рд╕्рддрд░ рдХी рдХ्рд░ॉрд╕िंрдЧ рдХो рдУрд╡рд░ рдм्рд░िрдЬ рдпा рд░ोрдб рдЕंрдбрд░ рдм्рд░िрдЬ рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рд╕ेрддु рднाрд░рддрдо рдпोрдЬрдиा рдХे рддрд╣рдд рдиिрд╖्рдкाрджिрдд рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рдоाрдЪाрд░ों рд╕े рдЖрдиे-рд╡ाрд▓ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп-
рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕рдб़рдХ рдкрд░िрд╡рд╣рди рдФрд░ рд░ाрдЬрдоाрд░्рдЧ рдоंрдд्рд░ी: рдиिрддिрди рдЬрдпрд░ाрдо рдЧрдбрдХрд░ी.
2. рдИрдкीрдПрдлрдУ рдиे рд╡िрдд्рдд рд╡рд░्рд╖ 2019-20 рдХे рд▓िрдП рдЬрдоा рдкрд░ рдм्рдпाрдЬ рджрд░ рдкрд░ рдХी рдХрдЯौрддी
рдХрд░्рдордЪाрд░ी рднрд╡िрд╖्рдп рдиिрдзि рд╕ंрдЧрдарди (EPFO) рдХे рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рддि рдиिрдзि рдиिрдХाрдп рдиे рд╡िрдд्рдд рд╡рд░्рд╖ 2019-20 рдХे рд▓िрдП рднрд╡िрд╖्рдп рдиिрдзि рдЬрдоा рдкрд░ рдм्рдпाрдЬ рджрд░ рдХो 8.65% рд╕े рдШрдЯाрдХрд░ 8.50% рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рд╢्рд░рдо рдоंрдд्рд░ी рд╕ंрддोрд╖ рдЧंрдЧрд╡ाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдм्рдпाрдЬ рджрд░ рдХрдо рдХрд░рдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЧрдИ। рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдИрдкीрдПрдлрдУ рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рд╡ाрд▓े рдиिрдХाрдп-рд╕ेंрдЯ्рд░рд▓ рдмोрд░्рдб рдСрдл рдЯ्рд░рд╕्рдЯी рдХी рдмैрдардХ рдХे рджौрд░ाрди рд▓िрдпा рдЧрдпा।
рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдоाрдЪाрд░
3. рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХे рдХрдЪ्рдЪрддीрд╡ु рдж्рд╡ीрдк рдоें рд╕ेंрдЯ рдПंрдЯрдиी рд╢्рд░ाрдЗрди рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдЙрдд्рд╕рд╡ рд╣ुрдЖ рдЖрд░ंрдн
рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХे рдХрдЪ्рдЪрддीрд╡ु рдж्рд╡ीрдк рдоें рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕ेंрдЯ рдПंрдЯрдиी рд╢्рд░ाрдЗрди рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдЙрдд्рд╕рд╡ рдЖрд░ंрдн рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдз्рд╡рдЬ рдлрд╣рд░ाрдиे рдХे рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдХे рд╕ाрде рдЗрд╕ рдорд╣ोрдд्рд╕рд╡ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдд्рд╕рд╡ рдоें рднाрд░рдд рдХे рдХрд░ीрдм 3,000 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢्рд░рдж्рдзाрд▓ुрдУं рд╣िрд╕्рд╕ा рд▓ेрддे рд╣ै। рджोрдиों рд╕рд░рдХाрд░ों рдХे рдмीрдЪ рд╣ुрдП рдПрдХ рд╕рдордЭौрддे рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЗрд╕ рдорд╣ोрдд्рд╕рд╡ рдХे рд▓िрдП рдХрдЪ्рдЪрддीрд╡ु рдж्рд╡ीрдк рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рддीрдп рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рдпा рд╢्рд░ीрд▓ंрдХाрдИ рд╡ीрдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै।
рд░ाрдЬ्рдп рд╕рдоाрдЪाрд░
4. рдоिрдЬोрд░рдо рдоें рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рдоिрдЬ़ोрд╕ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рдкрд░्рд╡ "рдЪाрдкрдЪाрд░ рдХुрдЯ" рдорд╣ोрдд्рд╕рд╡
рдоिрдЬोрд░рдо рдоें "рдЪाрдкрдЪाрд░ рдХुрдЯ" рдкрд░्рд╡ рдордиाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЪाрдкрдЪाрд░ рдХुрдЯ рдоिрдЬो рд╕рдоुрджाрдп рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЦुрд╢ी рд╕े рдордиाрдПं рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдкрд░्рд╡ рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░्рд╡ рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╡рд╕ंрддोрдд्рд╕рд╡ рднी рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рдоाрдЪाрд░ों рд╕े рдЖрдиे-рд╡ाрд▓ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп-
рдоिрдЬोрд░рдо рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी: рдкीрдпू рдЬोрд░ाрдордеांрдЧा.
рдоिрдЬोрд░рдо рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी: рдЖрдЗрдЬोрд▓
рдоिрдЬोрд░рдо рдХे рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓: рдкी.рдПрд╕. рд╢्рд░ीрдзрд░рди рдкिрд▓्рд▓рдИ.
рд░рдХ्рд╖ा рд╕рдоाрдЪाрд░
5. рднाрд░рддीрдп рд╕ेрдиा рдиे рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд▓िрдП рд╕ेрд▓्рдл рдбिрдлेंрд╕ рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдХा рдХिрдпा рдЖрдпोрдЬрди
рднाрд░рддीрдп рд╕ेрдиा рдХी рдПрдХ рдЯुрдХреЬी рдиे рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд▓िрдП "рд╕्рдЯ्рд░ॉрди्рдЧрд░ рдпू рд╕्рдЯ्рд░ांрдЧрд░ рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी" рдХे рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдЖрдд्рдорд░рдХ्рд╖ा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг (Self Defence Training) рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рдЕрд╕рдо рдХे рдирд▓рдмाрдб़ी рдЬिрд▓े рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рднाрд░рддीрдп рд╕ेрдиा рдХे рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рддाрдЗрдХ्рд╡ांрдбो рдЦिрд▓ाрдб़ी рд░рдоेрд╢ рдХाрд░्рдХी рдиे рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЦ्рдпाрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рджो рд╕्рдеाрдиीрдп рдЦिрд▓ाрдб़िрдпों рдХे рдоिрд▓рдХрд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХрд░ाрдпा ।
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рдоाрдЪाрд░ों рд╕े рдЖрдиे-рд╡ाрд▓ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп-
28 рд╡ें рд╕ेрдиाрдз्рдпрдХ्рд╖: рдЬрдирд░рд▓ рдордиोрдЬ рдоुрдХुंрдж рдирд░рд╡ाрдгे.
рдЕрд╕рдо рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी: рд╕рд░्рдмाрдиंрдж рд╕ोрдирд╡ाрд▓, рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓: рдЬрдЧрджीрд╢ рдоुрдЦी.
рд╕рдордЭौрддा
6. SHG рд╕рдоूрд╣ों рдХे рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рдИ-рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдХे рд▓िрдП DAY-NULM рдиे рдЕрдоेрдЬ़рди рд╕े рдоिрд▓ाрдпा рд╣ाрде
рдИ-рдХॉрдорд░्рд╕ рджिрдЧ्рдЧрдЬ рдХंрдкрдиी рдЕрдоेрдЬ़ॅрди рдиे рдЖрд╡ाрд╕ рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдХाрд░्рдп рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдХे рддрд╣рдд рджीрдирджрдпाрд▓ рдЕंрдд्рдпोрджрдп рдпोрдЬрдиा-рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢рд╣рд░ी рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдоिрд╢рди (DAY-NULM) рдХे рд╕ाрде рднाрдЧीрджाрд░ी рдХी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ाрдЭेрджाрд░ी рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╢рд╣рд░ों рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧो рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рдпं рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕рдоूрд╣ों (Self Help Groups-SHG) рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рдИ-рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рд╣ै।
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рдоाрдЪाрд░ों рд╕े рдЖрдиे-рд╡ाрд▓ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп-
рдЖрд╡ाрд╕ рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдоाрдорд▓ों рдХे рд░ाрдЬ्рдп рдоंрдд्рд░ी: рд╣рд░рджीрдк рд╕िंрд╣ рдкुрд░ी.
рдЕрдоेрдЬрди рдХे рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рдЕрдзिрдХाрд░ी: рдЬेрдл рдмेрдЬोрд╕.
рд░ैंрдХ рдФрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ
7. BRAC рдиे рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЯॉрдк 500 рдПрдирдЬीрдУ рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рдХिрдпा рдЯॉрдк
рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдХाрд╕ рд╕ंрдЧрдарди рдХे BRAC рдиे рдЧैрд░-рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрдЧрдардиों (NGO) рдХी рдЯॉрдк 500 рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕ूрдЪी рдоें рд╢ीрд░्рд╖ рд╕्рдеाрди рд╣ाрд╕िрд▓ рдХिрдпा рд╣ै। рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЧैрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрдЧрдардиों рдХी рд╡рд░्рд╖ 2020 рдХे рд╢ीрд░्рд╖ 500 NGO рдХी рд╕ूрдЪी рдЬिрдиेрд╡ा рд╕्рдеिрдд рд╕ंрдЧрдарди рдПрдирдЬीрдУ рдЕрдб्рд╡िрд╕ेрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрд░ी рдХी рдЧрдИ। рдПрдирдЬीрдУ рдЕрдб्рд╡िрд╕ेрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рд╖ рдЯॉрдк 500 рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдПрдирдЬीрдУ рдХी рд░ैंрдХिंрдЧ рдЬाрд░ी рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рдоाрдЪाрд░ों рд╕े рдЖрдиे-рд╡ाрд▓ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп-
BRAC рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рдмोрд░्рдб рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖: рдЕрдоीрд░ाрд╣ рд╣рдХ.
рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рджिрди
8. рдкुрд░े рджेрд╢ рдоें рд╣рд░ рд╕ाрд▓ 7 рдоाрд░्рдЪ рдХो рдЬрди рдФрд╖рдзि рджिрд╡рд╕ рдХे рд░ूрдк рдоें рдордиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджिрди рдХो рдордиाрдПं рдЬाрдиे рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЬेрдиेрд░िрдХ рджрд╡ाрдУं рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдлैрд▓ाрдиा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕े рдЬрди рдФрд╖рдзि рдХेрди्рдж्рд░ों рдХी рджрд╡ाрдЗрдпों рдХे рдк्рд░рддि рд▓ोрдЧों рдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдмреЭाрдиे рдФрд░ рдпोрдЬрдиा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдкैрджा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдордиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рд╡िрд╡िрдз рд╕рдоाрдЪाрд░
9. рдХрд░ीрдиा рдХрдкूрд░ рд╣ोंрдЧी puma рдХी рдирдИ рдм्рд░ांрдб рдПंрдмेрд╕рдбрд░
рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рдмрд╕े рдлेрдорд╕ рд╕्рдкोрд░्рдЯ्рд╕ рдм्рд░ांрдб PUMA рдиे рдмॉрд▓ीрд╡ुрдб рдХी рд╕्рдЯाрд░ рдЕрднिрдиेрдд्рд░ी рдХрд░ीрдиा рдХрдкूрд░ рдЦाрди рдХो рдЕрдкрдиा рдирдпा рдм्рд░ांрдб рдПंрдмेрд╕рдбрд░ рдмрдиाрдПं рдЬाрдиे рдХा рдРрд▓ाрди рдХिрдпा рд╣ै। рд╡े рд╕्рдкोрд░्рдЯ्рд╕ рдм्рд░ांрдб рдХे рд╕्рдЯूрдбिрдпो рдХрд▓ेрдХ्рд╢рди рдХा рдЪेрд╣рд░ा рд╣ोंрдЧी рдЬिрд╕рдоें рдпोрдЧा, рдмैрд░े рдФрд░ рдкिрд▓ेрдЯ्рд╕ рд╡рд░्рдХрдЖрдЙрдЯ рдЬैрд╕े рдХрдо рддीрд╡्рд░рддा рд╡ाрд▓े рдЯ्рд░ेрдиिрдЧ рдХрдкреЬों рдХा рдХрд▓ेрдХ्рд╢рди рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै।
рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें